1947 मध्ये जेव्हा स्वातंत्र्य मिळाले तेव्हा संविधान सभेत देशाच्या नावावर जोरदार चर्चा झाली. संविधान सभेने संविधानाच्या कलम-१ मध्ये ‘इंडिया दैट इज भारत‘ असे लिहिले होते. मात्र देशाचे नाव फक्त भारत असावे, असे काही सदस्यांनी सांगितले.
आत्तापर्यंत आपण देशाला ‘भारत’ आणि ‘इंडिया‘ या दोन्ही नावांनी हाक मारायचो. पण आता तो फक्त ‘भारत’ राहील का? आणि ‘भारत’ काढला जाईल का? संसदेच्या विशेष अधिवेशनात मोदी सरकार राज्यघटनेतून ‘इंडिया’ शब्द काढून टाकण्याचा प्रस्ताव आणू शकते, अशी चर्चा आहे.
मोदी सरकारने 18 ते 22 सप्टेंबर दरम्यान संसदेचे विशेष अधिवेशन बोलावले आहे. या अधिवेशनाबाबत अद्याप काहीही स्पष्ट झालेले नाही. मात्र या अधिवेशनात मोदी सरकार देशाचे नाव फक्त ‘भारत’ ठेवून ‘इंडिया’ शब्द काढून टाकणारे विधेयक आणू शकते, अशी चर्चा आहे.
या चर्चेलाही बळ मिळते कारण राष्ट्रपतींनी जी-२० शिखर परिषदेसाठी राष्ट्रप्रमुखांना पाठवलेल्या निमंत्रणावर ‘भारताचे राष्ट्रपती’ असे लिहिले आहे. तर आतापर्यंत ‘प्रेसिडेंट ऑफ इंडिया‘ असे लिहिले जात होते.
इतकेच नाही तर राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाचे प्रमुख मोहन भागवत यांनीही सोमवारी लोकांनी ‘ ‘इंडिया’ ऐवजी ‘भारत’ म्हणावे, असे म्हटले होते.
भागवत म्हणाले होते, शतकानुशतके आपल्या देशाचे नाव भारत आहे. भाषा कोणतीही असो, नाव तेच राहते. आपला देश भारत आहे आणि आपल्याला ‘इंडिया’ शब्द वापरणे बंद करावे लागेल. आपण आपल्या देशाला भारत म्हणावे आणि इतरांनाही समजावून सांगितले पाहिजे.
इंडिया की भारत ? India or Bharat ?
आपल्या देशाची दोन नावे आहेत. पहिला- भारत आणि दुसरा- इंडिया . भारतीय राज्यघटनेच्या प्रास्ताविकात ‘इंडिया दैट इज भारत‘ असे लिहिलेले आहे. याचा अर्थ देशाला दोन नावे आहेत. आपण ‘भारत सरकार’ देखील म्हणतो आणि ‘भारत सरकार’ देखील म्हणतो.
इंग्रजीमध्ये ‘भारत’ आणि ‘इंडिया’ Bharat and India दोन्ही वापरले जातात. ‘इंडिया’ हे हिंदीतही लिहिलेले आहे.
दोन नावे कशी आली ? How did the two names come about?
1947 मध्ये स्वातंत्र्य मिळाल्यावर, भारतीय राज्यघटना Constitution of India तयार करण्यासाठी संविधान सभेची स्थापना करण्यात आली. संविधान सभेने मसुदा तयार केला तेव्हा देशाच्या नावाबाबत जोरदार चर्चा झाली.
18 नोव्हेंबर 1949 रोजी हा वाद झाला. या चर्चेची सुरुवात संविधान सभेचे सदस्य एच.व्ही.कामथ यांनी केली होती. त्यांनी आंबेडकर समितीच्या मसुद्यावर आक्षेप घेतला होता ज्यामध्ये देशाला इंडिया आणि भारत अशी दोन नावे होती.
कामथ यांनी कलम ५ मध्ये दुरुस्ती प्रस्तावित केली. कलम १ म्हणतो- ‘इंडिया दैट इज भारत‘. देशाला एकच नाव असावे, अशी भूमिका त्यांनी मांडली. त्यांनी ‘हिंदुस्थान, हिंद, भारतभूमी आणि भारतवर्ष’ अशी नावे सुचवली.
नावावर आक्षेप घेणाऱ्यांमध्ये कामथ हे एकमेव नाव नव्हते. सेठ गोविंद दास यांनीही विरोध केला. ते म्हणाले होते, ‘इंडिया हा भारत’ हा देशाच्या नावासाठी सुंदर शब्द नाही. त्याऐवजी ‘भारताला परदेशात भारत असेही म्हणतात’ असे शब्द लिहावेत. पुराणांपासून महाभारतापर्यंत त्यांनी उल्लेख केला आहे. तसेच चिनी प्रवासी ह्युएन त्सांग यांच्या लिखाणाचा दाखला देत देशाचे मूळ नाव ‘भारत’ असल्याचे सांगितले.
महात्मा गांधींचा उल्लेख करून दास म्हणाले होते की, त्यांनी ‘भारत माता की जय’ या नारा देऊन देशाच्या स्वातंत्र्यासाठी लढा दिला. त्यामुळे देशाचे नाव फक्त भारत असावे.
चर्चेदरम्यान आंध्र प्रदेशातील संविधान सभेचे सदस्य केव्ही राव यांनीही या दोन्ही नावांवर आक्षेप घेतला. सिंध नदी पाकिस्तानात असल्याने तिचे नाव ‘हिंदुस्थान’ असावे, असेही त्यांनी सुचवले होते.
बीएम गुप्ता, श्रीराम सहाय, कमलापती त्रिपाठी आणि हर गोविंद पंत यांसारख्या सदस्यांनीही देशाच्या नावाला फक्त भारत ठेवण्याचे समर्थन केले. त्या दिवशी कमलापती त्रिपाठी आणि डॉ.बी.आर.आंबेडकर यांच्यात देशाच्या नावाबाबत जोरदार वादावादी झाली.
त्रिपाठी म्हणाले होते, ‘देश हजारो वर्षांपासून गुलामगिरीत होता. आता हा स्वतंत्र देश पुन्हा नाव मिळवेल. तेव्हा आंबेडकर त्याला अडवून म्हणाले, ‘हे सर्व आवश्यक आहे का?’
मात्र, या सर्व वादातून काही विशेष निष्पन्न झाले नाही. आणि जेव्हा दुरुस्तीसाठी मतदान झाले तेव्हा हे सर्व प्रस्ताव पराभूत झाले. शेवटी फक्त कलम ३६ अबाधित राहिले. आणि त्यामुळे ‘भारत तो भारत’ राहिला.
‘इंडिया‘ चे भारत हे नाव कसे करता येईल ? How can ‘India’ be named Bharat?
राज्यघटनेचे कलम १ Article 1 of the Constitutionम्हणते, ‘इंडिया, दैट इज भारत, जो राज्यांचा संघ असेल.’ कलम-१ ‘इंडिया‘ आणि ‘भारत’ या दोन्हींना मान्यता देते.
आता केंद्र सरकारला देशाचे नाव फक्त ‘भारत‘ ठेवायचे असेल तर अनुच्छेद-1 मध्ये सुधारणा करणारे विधेयक आणावे लागेल.
कलम ३६८ संविधानात सुधारणा करण्यास परवानगी देते. काही दुरुस्त्या साध्या बहुमताच्या म्हणजेच 50% बहुमताच्या आधारे केल्या जाऊ शकतात. त्यामुळे काही सुधारणांसाठी 66% बहुमत म्हणजेच किमान दोन तृतीयांश सदस्यांचा पाठिंबा आवश्यक आहे.
कलम 1 मध्ये सुधारणा करण्यासाठी केंद्र सरकारला किमान दोन तृतीयांश बहुमताची आवश्यकता असेल.
सध्या लोकसभेत 539 खासदार आहेत. त्यामुळे कलम 1 मध्ये सुधारणा करणारे विधेयक मंजूर करण्यासाठी 356 खासदारांचा पाठिंबा लागणार आहे. त्याचप्रमाणे राज्यसभेत 238 खासदार आहेत, त्यामुळे तेथे विधेयक मंजूर करण्यासाठी 157 सदस्यांचा पाठिंबा लागेल.
इंडिया हे नाव बदलण्याची मागणी कधीपासून झाली? Since when was the demand to change the name India?
वास्तविक, देशाचे नाव बदलून फक्त ‘भारत’ करण्याची आणि ‘इंडिया’ शब्द काढून टाकण्याची मागणी अनेक दिवसांपासून होत आहे. 2010 आणि 2012 मध्ये काँग्रेसचे खासदार शांताराम नाईक यांनी दोन खासगी विधेयके मांडली होती. यामध्ये त्यांनी संविधानातून भारत हा शब्द काढून टाकण्याचा प्रस्ताव ठेवला होता.
2015 मध्ये योगी आदित्यनाथ यांनी खासगी विधेयकही आणले होते. त्यात त्यांनी संविधानातील ‘इंडिया दॅट इज भारत’च्या जागी ‘इंडिया दॅट इज हिंदुस्थान’ असा प्रस्ताव ठेवला होता.
देशाचे नाव फक्त भारत ठेवण्याची मागणीही सर्वोच्च न्यायालयात गेली आहे. मार्च 2016 मध्ये सर्वोच्च न्यायालयाने देशाचे नाव बदलून ‘इंडिया‘ ऐवजी फक्त ‘भारत’ करण्याची मागणी करणारी याचिका फेटाळली होती.
चार वर्षांनंतर 2020 मध्ये पुन्हा सुप्रीम कोर्टात अशीच याचिका दाखल करण्यात आली होती. सुप्रीम कोर्टानेही ही याचिका फेटाळून लावली होती. ही याचिका फेटाळताना तत्कालीन सरन्यायाधीश एसए बोबडे म्हणाले होते, ‘भारत आणि इंडिया ही दोन्ही नावे घटनेत देण्यात आली आहेत. राज्यघटनेत देशाला भारत म्हटले आहे.
आपणास हे देखील आवडेल
भारतातील पहिली AI शाळा जाणून घ्या काय आहे त्यात खास
तुम्हाला माहीत आहे का सूर्यफुलाचा चेहरा सूर्याकडे का वळतो? कारण ऐकून तुम्हाला आश्चर्य वाटेल
